آدم خواران و شهریاران

چرا برخی از مردم شکار و جمع‌آوری گیاهان را به ­عنوان راهی برای امرار معاش کنار گذاشتند، درحالی­ که برخی دیگر آن را حفظ کردند؟ و در میان آنهایی که کشاورزی را برگزیدند، چرا برخی به زندگی روستایی قانع بودند، درحالی­ که بقیه به­ طور پیوسته به سمت زندگی شهری حرکت کردند؟ و در میان آنها که خود را در قالب شهرها سازماندهی کردند، چرا برخی به امپراتوری رسیدند و برخی نه؟ چرا برخی گاوها را مقدس می‌شمردند و سایرین قلب انسان‌ها را به خدایان آدم‌خوار پیشکش می‌کردند؟ آیا تاریخ بشر نه توسط یک احمق، بلکه میلیاردها احمق روایت شده است؟ نمایشی از اقبال و اشتیاق و نه چیزی بیشتر؟ من این­طور فکر نمی‌کنم. من گمان می‌کنم یک فرآیند قابل فهم وجود دارد که بر نگه­داری از اشکال فرهنگی مشترک نظارت می‌کند، تغییرات را بنیان می‌نهد و تحولات را در مسیرهای هم­گرا یا واگرا تعیین می‌کند.

من به این نکته آگاهم که احتمالاً نظریه‌های من در مورد جبرگرایی تاریخی، واکنش‌های نامطلوبی را برمی‌انگیزد. برخی از خواننده‌ها از ارجاعاتی که گاه ­به­ گاه به آنها اشاره می‌کنم، ازجمله آدم‌خواری، ادیان عشق و رحمت، گیاه­خواری، کودک‌کُشی و هزینه/فایدة تولید، خواهند رنجید. درنتیجه ممکن است متهم به این شوم که به ­دنبال گرفتارکردن روح بشری در یک سیستم بستة روابط مکانیکی هستم. اما قصد من دقیقاً خلاف آن است. اینکه یک شکل کورکورانه از جبرگرایی بر گذشته سایه افکنده، به این ­معنا نیست که باید آینده را نیز در دستان خویش بگیرد.