مفهوم تاریخ در مشرق زمین

گذشته‏نگری انسان‏ها و تصوری که از رویدادهای گذشتگان و میراث گذشته داشته‏اند به اندازة تاریخ بشر قدمت دارد. گذشته در هرشکل‏ممکن، در همة دوران تاریخی برای انسان‏های هر عصر، حامل نظام ارزشی و معنایی بوده که در قالب متون و نشانه‏های فرهنگی در ذهنیتِ نسل بعدی بازتاب‏ یافته است. این تأثیرگذاری از منظرهای گوناگون دینی، سیاسی و فرهنگی قابل بررسی تاریخی می‏باشد. کتاب مفهوم تاریخ در مشرق‏زمین درواقع یک واکاوی ژرف پیرامون مفهوم تاریخ در فرهنگ‏های گوناگون شرق ازجمله فرهنگ مسلمانانِ صدر اسلام، آباء صدر مسیحیت، یهود (بنی‏اسرائیل)، مصر باستان، بین‏النهرین، ایران باستان، شرق دورۀ یونان‏مداری و … است که نگرش تاریخی و به طورکلی انگاره‏های نخستین از جهان‌بینی تاریخی این اقوام کهن را مورد بررسی مورّخانه قرارمی‌دهد. تصور انسان‏ها از گذشته که بتوان نام تاریخ بر آن نهاد، مستلزم درک دلالت گذشته و شیوۀ روایت‌مندی تاریخ برای انسان‏های هر عصر است: گذشته چگونه و به چه‏ صورتی برای نسل بعد روایت می‏شده است؟ انسان‏ها چه درکی از گذشتة خویش داشته‏اند و چگونه و چه محوری از گذشته را به روایت کشیده‏اند؟ آیا روایت‌مندی‏شان از نوع منتقدانه و آگاهی‏بخش بوده و یا صرفاً به شکل انتقال منفعلانه و ارتجاعی بوده و تهی از تفکر تاریخی، گذشته، حال و آینده را به هم مرتبط می‏ساخته است؟